آموزش سه تار زیر نظر اساتید مجرب

آموزش سه تار زیر نظر اساتید مجرب
آموزش سه تار زیر نظر استاد پیام شریف نژاد

سه تار سازی است از خانواده ی ساز های زهی – زخمه ای دسته بلند که طبق تحقیقات و نظر محققان پیدایش ساز های زهی – زخمه ای در ایران بوده است.

سه تار را منشعب و فرم تکمیل شده و پیشرفته ی تنبور و دوتار می دانند.

اصولاً تحقیقاتی که در ساز ها به وجود آمده بر اساس نیاز های روحی ، اجتماعی و یا صدادهی بهتر ساز و ایجاد توانایی بیشتر در نواختن نغمات بیشتر بوده است.

بشر نخستین نیز که موسیقی را یک نیاز روحی حس کرده بود ، با الهام از اصوات طبیعی مانند وزش باد در نیزار و یا صدای کشیده شدن زه کمان اقدام به ساختن ساز هایی نموده است که به مرور زمان دستخوش تغییراتی شده اند.

سه تار نیز از این امر مستثنی نیست و از نظر ظاهری ( ساختمان) و نحوه ی صدادهی پیشرفت هایی داشته است و تکمیل تر شده است.

مخترع سه تار و زمان پیدایش آن دقیقاً مشخص نیست ولی در زمان قاجار یک از ساز های اصلی موسیقی

ایرانی محسوب می شده که با آن به اجرای ردیف می پرداخته اند.

در رسالات الموسیقی نوشته ی الکبیر فارابی (837-950م) و نیز جامع الالحان و قفاصدالاحان نوشته ی عبد القادر مراغه ای (وفات 1435 م) که هر دوی آنان از موسیقی دانان زمان خود بوده اند ، اشاره ای به این ساز نشده است.

در زمان صفویه سازی به نام چهار تار نواخته می شده است که از نوازندگان آن در تاریخ مکتوب موسیقی ، استاد شهسوار و استاد شیخ حیدر ر ا نام برده  اند .

همچنین سازی به نام شش تار وجود داشته که دارای شش سیم بوده و سیم های آن دوتا دوتا  کوک می شده است.اختراع شش تار را به رضاءالدین شیرازی نسبت می دهند.کاسه ی آن تقریباً به شکل کاسه ی تار ( نیم گلابی) ولی بزرگتر بو ده است.

شش تار کاربرد چندانی نداشته و از نظر ظرافت صدا به پای سه تار نمی رسد به همین دلیل به مرور زمان جای خود را به سه تار داده است که هم از نظر ساختمان و هم از نظر صدادهی  پیشرفته تر است.سه تار در ابتدا سازی محلی بوده است و بعد به دلیل صدای گرم و گیرا و حمل و نقل آسان و نیز بیان کلیه حالات و نغمات موسیقی ایرانی به تدریج رواج بیشتری پیدا کرده و امروزه به یکی از ساز های ملی ما تبدیل شده است.

به نظر می رسد فرد یا افرادی که اقدام به ساخت و طراحی این ساز نموده اند در ذهن خود سازی را به تصویر کشیده اند که دارای اندازه ی مناسبی بوده  و بتوان با آن به اجرای ردیف موسیقی سنتی و کلاسیک ایرانی و کلیه ی نغمات آن پرداخت که در این کار موفق بوده اند و با طراحی مناسب و پرده بندی دقیق طبق فواصل موسیقی ایرانی سه تار را ساخته اند.

واژه ی سه تار از دو بخش تشکیل شده است :

1)سه :که معنای مشخصی دارد.

2)تار : ریشه ی این واژه به زبان سانسکریت می رسد که در آنجا «تره» نامیده می شود و به معنی رشته یا وتر نسبتاً بلند می باشد.

همانطور که از نام این واژه بر می آید سه تار باید سازی باشد با سه رشته سیم ، ولی با مشاهده ی کنونی آن در روی ساز چهار سیم می بینیم که با نام آن هم خوانی ندارد ، علت آن است که در زمان های گذشته سه تار دارای سه سیم بوده است و یکی از نوازندگان  سه تار به نام مشتاق علی کرمانی  یک رشته سیم دیگر به آن افزوده است که در پیشرفت صدادهی و طنین و زنگ صدای ساز تأثیر به سزایی داشته است.

این سیم هم اکنون «سیم واخوان» و یا به اسم مبتکر آن «سیم مشتاق» نامیده می شود. این سیم سومین سیم سه تار  از پایین است و فاصله کمی با سیم چهارم «سیم بم» دارد که این دو در هنگام نواختن با هم روی دسته ی ساز گرفته  می شوند (که در نت ها به این شکل نشان می دهند(8 . در واقع در هنگام نواختن سه تار،  سه تار (دارای سه رشته  تار ) محسوب می شود. روایت افزودن سیم واخوان توسط مشتاق علی کرمانی از استاد ابوالحسن صبا نقل شده است.صدای گرم و گیرای سه تار هر شنونده ای را که دارای اندکی ذوق باشد مجذوب خود می کند.این صدا با روحیات لطیف و خاص ایرانی همخوانی خاصی دارد   و نشان از فرهنگ والای ایرانی می دهد که یک ساز دارای چنین قدرت تأثیر گذاری وظرافتی و لطافتی می باشد.

نوازنده ی سه تار در هنگام نواختن آن چنان با احساس ساز را در آغوش می گیرد که گوی جزئی از وجود نوازنده شده است ،و نوازنده احساساتش  رااز آن تراوش می کند و در فضای اطراف انرژی خاصی را ساطع می کند.

سه تار در هنگام نواخته شدن کاملاً با بدن نوازنده در ارتباط است و سیم های آن بدون هیچ واسطه ای از قبیل مضراب های گوناگون ، آرشه یا وسایل دیگر به ارتعاش در می آید. مضراب آن تنها ناخن انگشت دست می باشد.

هنگامی که نوازنده ای ناخن روی سه تار می کشد ،گویی ناخن و زخمه بر زخم های دل عاشق کشده می شود و داغ دل عاشق را زنده می کند. این آوا یاد آور غم هجران یار است ، آوایی بهشتی که سوز آن دل هر عاشقی را می سوزاند.این ساز عرفانی یکی از ساز های دراویش می باشد که با آن نیاز های روحی و معنوی خود را ارضاء می کنند.

سه تار جایگاه والای معنوی و احترام خاصی دارد. این ساز جنبه ی مجلسی و بازاری ندارد و از آن برای اخرای موسیقی متعالی ایرانی استفاده می شود.

ضرب المثلی  در مورد سه تار است که :« صدای سه تار برای دو نفر زیاد و برای سه نفر کم است.»

این جمله خود گویای این موضوع است که حجم صدای سه تار نسبتاً کم است و در فضای باز کاربرد چندانی ندارد و بیشتر در ضفا های بسته مانند اتاق نواخته می شود که صدای آن بیشتر به گوش برسد.

در ابتدا روش آموزش سه تار به صورت سمعی و نقل سینه به سینه بوده است.بدین ترتیب که شاگردان در محضر استاد حاضر می شدند و باید به  دقت به نغمات و گوشه های نواخته شده توسط استاد گوش می دادند و  آن ها را به خاطر می سپردند.

ولی در زمان استاد علینقی وزیری با  ورود نت به موسیقی ایرانی دستور های آموزشی برای این ساز نگاشته شده است.

سه تار جزء ساز هایی است که از 150 سال پیش تاکنون باقی مانده است و دارای شخصیتی مستقل می باشد و عواملی نظیر به وجود آمدن ساز تار (سلطان موسیقی ایرانی) نیز   نتوانسته اند باعث زوال و نابودی این ساز شوند و سه تار همواره طرفداران خاص خود را داشته است.و از نوازندگان آن می توان:

استاد حسین علیزاده ، استاد جلال ذوالفنون ،استاد محمد رضا لطفی ، استاد شهنازی ، استاد مجید درخشانی و ... را نام برد.

آموزش سه تار زیر نظر استاد پیام شریف نژاد
هنرستان موسیقی کتابهای آقای علیزاده و ذوالفنون...
یک شنبه ها و دو شنبه ها

این خدمت توسط شرکت فرهنگی هنری آوای جام جم ارائه می گردد.