تغذیه کودک پیش دبستانی

صبحانه : 
خوردن صبحانه برای کودکی که آماده رفتن به مهدکودک و مدرسه می شود ، بسیار مهم است و مادران عزیز باید به این وعده غذایی اهمیت ویژه ای دهند . مصرف صبحانه به کودکان کمک می کند تا فراگیری بهتری داشته باشند . انرژی و مواد مغذی مصرف شده می تواند باعث افزایش تحرک و فعالیت بدنی و در نهایت نشاط در کودکان شود . کودکی که  صبحانه نخورده در ساعت ۹ الی ۱۰ صبح ، به میزان قابل توجهی دچار افت قند خون می شود . استعداد یادگیری او به ویژه در درس هایی که به تفکر و اندیشه نیاز دارند کاهش می یابد . چنین دانش آموزی ممکن است دچار افت تحصیلی و بیزاری از مدرسه نیز بشود . دانش آموزانی که صبحانه نمی خورند ، کم دقت ، خسته و بی حوصله اند و در کوتاه مدت خسته شده و نمی توانند کمبود انرژی ،  ویتامین ها و املاح معدنی را با خوردن وعده های غذایی دیگر جبران کنند .  بنابراین مادران باید به این نکات توجه داشته و در دادن وعده صبحانه به فرزند خود بسیار دقت و توجه داشته باشند و هر روز صبح ، صبحانه کودک خود را قبل از این که به مدرسه برود ، آماده کنند. بهتر است صبحانه در محیطی با صفا و آرامش بخش با حضور افراد خانواده صرف شود . 
باید بدانیم در دوران کودکی علاقه و بی علاقگی به غذاهای مختلف  به سرعت تغییر می یابد و دوست داشتن غذا تحت تاثیر عواملی مانند دما ، ظاهر ، رنگ و طعم غذا ، همچنین موقعیت مکانی و زمانی غذا خوردن می باشد . صرف یک صبحانه کامل و خوب مستلزم رعایت ضوابطی در منزل است . به طور مثال خانواده ها لازم است زمان خواب شبانه و خوردن شام را طوری تنظیم کنند که کودکان صبح ، به موقع و با کمال میل صبحانه بخورند . تحرک مختصر مثل نرمش صبحگاهی ، پیاده روی یا دوش گرفتن به افزایش تمایل مصرف صبحانه کمک خواهد کرد . 
پنیر و گردو ، کره و مربا ، تخم مرغ ، عدسی ، فرنی ، شیر برنج ، حلیم ، همراه نان تازه و شیر ، صبحانه های مناسبی هستند . استفاده از میوه ها و سبزی ها مثل سیب ، خیار ، گوجه فرنگی ، کاهو و سبزی خوردن به افزایش اشتها کمک می کند . می توان قبل از صبحانه نصف لیوان آب پرتقال به کودک داد که هم موجب افزایش اشتهایش می شود و هم منبع سرشاری از ویتامینcاست.

میان وعده های غذایی مناسب 
کودکان در سنین مدرسه علاوه بر وعده های غذایی اصلی به دو میان وعده نیز نیاز دارند زیرا این کودکان در شرایط رشد و تکامل سریع قرار داشته و به انرژی و مواد مغذی بیشتری نیاز دارند . برای تامین این نیازها احتیاج به یک برنامه غذایی صحیح شامل وعده های اصلی غذایی و میان وعده ها می باشد . 
تحقیقات نشان داده است که علل بسیاری از بیماری های مزمن در بزرگسالی ( چاقی،قلبی - عروقی ، افزایش فشارخون ، دیابت و... ) ناشی از سوء تغذیه وتغذیه ناصحیح در دوران کودکی می باشد . مصرف میان وعده های با ارزش تغذیه ای کم که اکثرا" حاوی چربی زیاد ، نمک و قندهای ساده می باشند ، علاوه بر کاهش اشتها در کودکان و عدم دریافت وعده های اصلی غذا ، زمینه ساز ابتلا به انواع بیماری ها می گردد .همچنین مصرف مواد قندی و چسبنده نظیر شکلات و انواع آب نبات ها موجب پوسیدگی و از بین رفتن دندان ها می شود . ضمنا" استفاده از مواد افزودنی شیمیایی در چنین محصولات غذایی و تنقلات ( پفک ، یخمک ، نوشابه های گازدار و... ) موجب ایجاد عوارض مختلفی از جمله حساسیت در کودکان می شود . 
جهت پیشگیری از سوء تغذیه و تامین انرژی و مواد مغذی کافی در کودکان پیشنهاد می گردد اقلام غذایی  با ارزش تغذیه ای بالا نظیر انواع مغزها ( پسته ، گردو ، بادام ، فندق و... ) انواع میوه های خشک و برگه ها ( برگه هلو ، زردآلو ، توت خشک و کشمش .... ) ، ساندویچ هایی مانند نان و پنیر و گردو ، نان و پنیر و  گوجه فرنگی ، ساندویچ تخم مرغ آب پز ، انواع میوه های تازه فصل و شیر و بیسکوئیت ساده سبوس دار با نظارت مسئول بهداشت و تغذیه مدارس ، به عنوان میان وعده مناسب در بوفه مدارس در دسترس  دانش آموزان قرار گیرد  زیرا در ساعات نزدیک ظهر ،  کودک ممکن است گرسنه شود و این گرسنگی ، نشستن سر کلاس را برای او غیر قابل تحمل می کند . 
تمام این موارد ، ضرورت توجه به تغذیه صحیح دانش آموزان در مدارس را بیش از پیش آشکار می سازد افراط در مصرف شکلات و شیرینی به دلیل این که موجب بی اشتهایی و سیری کاذب در کودکان می شود و آن ها را از مصرف غذاهای اصلی باز می دارد ، موجب اختلال رشد در آن ها خواهد شد . 
بهتر است درمنزل ، شکلات و شیرینی نگه ندارید، به این ترتیب دسترسی دائمی کودکان به این نوع مواد کاهش می یابد . از دادن شکلات و شیرینی به عنوان جایزه یا تغذیه به کودکان خودداری کنید . مصرف بی رویه تنقلات کم ارزش ، یکی دیگر از مشکلات دانش آموزان است . متاسفانه برخی تنقلات تجارتی مانند انواع پفک و چیپس  به طور بی رویه از سوی کودکان و دانش آموزان مصرف می شوند . 
مصرف پفک به خصوص قبل از وعده های غذایی به دلیل ایجاد سیری کاذب ، کودکان را از خوردن غذاهای اصلی که باید مواد مغذی مورد نیاز رشد کودک تامین کنند ، بازمی دارد . از سوی دیگر نمک ، ذائقه کودک را به خوردن غذاهای شور عادت می دهد . 
متخصصان تغذیه همواره به والدین توصیه می کنند که کودکان را به مصرف تنقلات سنتی مثل نخودچی  و کشمش ، گردو ، بادام ، پسته ، گندم برشته ، برنجک ، عدس برشته شده ، توت خشک ، انجیر خشک و برگه ها تشویق کنند و سر سفره به جای نوشابه ، برای افراد خانواده از دوغ استفاده کنند . میزان انرژی مورد نیاز کودکان مدرسه ای به دلیل تفاوت در اندازه بدن ، میزان تحرک و سرعت رشد ، متفاوت است و اگر انرژی مورد نیاز کودکان ازطریق کربوهیدرات و چربی تامین نشود ، پروتئینی که باید صرف رشد و ترمیم بافت های بدن شود ، برای تامین انرژی به مصرف می رسد . 
شایع ترین کمبودهای ویتامینی در این دوران ، کمبود ویتامین  Aو D  و شایع ترین کمبودهای املاح ، کمبود ید، آهن و کلسیم است . 
هویج ، منبع ارزانی از ویتامینA است و والدین می توانند از آن در برنامه غذایی روزانه کودکشان استفاده کنند. از جمله عناصر و مواد مورد نیاز کودک در این سنین که باید به آن توجه شود ، عبارتند از : 
آهن : 
کودکان به علت رشد سریع در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به کم خونی ناشی از کمبود آهن قرار دارند . توانایی یادگیری در کودکان مبتلا به کمبود آهن کاهش می یابد چرا که اکسیژن کمتری به سلول ها  می رسد . به منظور پیشگیری از کم خونی ناشی از کمبود آهن در کودکان باید در مصرف کافی مواد غذایی آهن دار تمرکز شود . بهترین نوع آهن قابل جذب در غذاهای حیوانی مثل گوشت ، مرغ و جگر است. متاسفانه تعدادی از بچه ها تمایلی به خوردن تکه های گوشت ندارند که در این موارد بهتر است گوشت چرخ کرده جایگزین شود . خوردن لیموترش ، پرتقال یا گوجه فرنگی به همراه غذا به علت غنی بودن از نظر ویتامین C به جذب آهن موجود در غذا کمک می کند . مصرف چای بعد از غذا ، از میزان جذب آهن می کاهد . بهتر است چای از حدود نیم ساعت قبل از غذا  تا دو ساعت بعد از آن مصرف نشود . 
کلسیم :
کلسیم در تشکیل استخوان و دندان و استحکام آن ها نقش ضروری دارد . ۹۹% کلسیم بدن در استخوان ها قرار دارد.گروه شیر و لبنیات مهم ترین منبع تامین کلسیم مورد نیاز بدن به شمار می روند. دراین گروه علاوه بر شیر ، فرآورده های آن مثل ماست ، پنیر ، کشک و بستنی قرار می گیرند . مواد غذایی این گروه علاوه بر کلسیم و فسفر دارای پروتئین و انواع ویتامین های گروه B  و  A نیز هستند . مصرف گروه شیر و لبنیات به علت آن که مهم ترین منبع کلسیم و فسفر می باشد برای استحکام استخوان ها و دندان ها لازم است . همچنین به علت داشتن ویتامین Aبرای رشد و سلامت پوست هم مفیدند . مواد غذایی که در این گروه قرار می گیرند ارزش غذایی مشابه دارند و می توانند به جای یکدیگر مصرف شوند . مقدار مواد مغذی ( مثل کلسیم ، پروتئین و... ) موجود در یک واحد از شیر و لبنیات با هم برابرند . یک واحد از این گروه شامل یک لیوان شیر یا یک لیوان ماست یا ۶۰ گرم پنیر ( معادل ۲ قوطی کبریت پنیر ) یا یک لیوان کشک مایع یا ۵/۱ لیوان بستنی می باشد . 
با توجه به اهمیت تامین کلسیم ، فسفر ، پروتئین و.... ، بر حسب این که کدام یک از این مواد غذایی در محل زندگی بیشتر یافت می شوند کودکان سنین مدرسه و نوجوانان باید روزانه به اندازه سه واحد از آن ها  مصرف کنند . 
مثال های زیر مقدار مصرف روزانه گروه شیر و لبنیات که نیاز به این گروه را تامین می کند، نشان می دهد : 
اگر در طول روز یک لیوان شیر ، یک لیوان ماست و ۶۰ گرم پنیر مصرف شود در واقع سه واحد از گروه شیر  و لبنیات خورده شده است . کودکان سنین مدرسه و نوجوانان می توانند بر حسب شرایط محیط و ذائقه و سلیقه خود دو لیوان ماست و ۶۰ گرم پنیر ( به اندازه دو قوطی کبریت ) در طول روز مصرف کنند که در این   صورت سه واحد از گروه شیر و لبنیات مصرف کرده اند. اگر در طول روز به اندازه دو لیوان ماست و یک لیوان شیر هم استفاده شود سه واحد از این گروه مصرف شده است . 
توصیه 
با توجه به نیاز کودکان سنین مدرسه و نیاز دوران بلوغ به کلسیم که باید از طریق گروه شیر و لبنیات تامین شود باید کودکان را تشویق کرد که در زنگ های تفریح در مدرسه به جای نوشابه های گازدار ، شیر یا دوغ بخورند . مصرف شیر همراه با بیسکوئیت ، کیک و یا کلوچه یک میان وعده مناسب برای کودکان و نوجوانان است و مسئولین مدرسه می توانند با هماهنگی ، امکان عرضه و فروش شیر را در بوفه مدارس فراهم کنند . 
چگونه باید از گروه شیر و لبنیات استفاده کرد : 
۱) افراد بزرگسال باید حتی الامکان از شیرهای پاستوریزه شده کم چربی استفاده نمایند اما کودکان سنین مدرسه و نوجوانان که در دوران رشد می باشند نباید شیر و لبنیات کم چربی و یا بدون چربی مصرف کنند زیرا ویتامین های محلول در چربی به ویژه ویتامین A که در چربی شیر و لبنیات وجود دارد برای رشد بدن ضروری است . از سوی دیگر چربی یکی از منابع عمده انرژی است و در دوران رشد نیاز به انرژی بالاست . 
۲)  در صورت عدم دسترسی به شیر پاستوریزه باید شیر تازه را به مدت یک دقیقه در حال هم زدن جوشانید و سپس مصرف نمود . 
۳) از مصرف پنیر تازه باید پرهیز شود مگر این که با شیر پاستوریزه تهیه شده باشد . 
۴) هنگام استفاده ازکشک باید دقت شود کپک زدگی و بوی نامطبوع نداشته باشد . کشک مایع را قبل از مصرف باید ۵ دقیقه جوشانید .

 ۵) باید از بستنی هایی استفاده شود که از شیر جوشیده شده و یا پاستوریزه تهیه شده باشند .
  ویتامین D  
ویتامین D  برای جذب کلسیم و رسوب آن در استخوان ها مورد نیاز است . چون این ماده از تاثیر آفتاب   بر بافت های زیر پوستی به دست می آید ، میزان مورد احتیاج رژیم غذایی بسته به موقعیت جغرافیایی فرد و مدت زمانی که در معرض آفتاب قرار می گیرد ، متفاوت است ( مقدار مورد نیاز روزانه این ویتامین ۴۰۰ واحد بین المللی است  ) .
روی : 
کمبود روی سبب اختلال در رشد ، کم اشتهایی و کاهش حس چشایی می شود . بهترین منابع روی ، گوشت و غذاهای دریایی و انواع مغزها هستند . 
ید: 
کمبود ید موجب کند ذهنی ، کاهش آموزش پذیری ( کم کاری تیروئید ) و ضعف توانایی جسمی افراد می شود  که این مشکل با مصرف نمک یددار در رژیم غذایی تا حدودی برطرف می شود . 
فیبر : 
یکی دیگر از مشکلات تغذیه ای دانش آموزان ، کمبود فیبر و سبوس غلات و.... است . برای رفع این مشکل لازم است از سبزی ها و میوه ها در رژیم غذایی بیشتر استفاده شود . همچنین می بایست کودکان را به مصرف غلات سبوس دار ( مثل نان سنگک و بربری ) تشویق نمود . 
در پایان متذکر می شویم:
تغذیه دانش آموز از هر جا که تهیه شود ، نوع و کیفیت آن مهم است . این کیفیت تنها مربوط به مدرسه نیست . تغذیه چه در خانه ، چه در مدرسه و چه در راه مدرسه باید مورد توجه قرار گیرد و این مساله تنهااز طریق آموزش صحیح به خانواده و کودکان امکان پذیر است . توجه به تغذیه فرزندان از مهم ترین وظایف والدین است  زیرا فرهنگ و عادات غذایی در خانه شکل می گیرد ودر مدرسه تثبیت می شود .

نمی توان کودکان را از خرید مواد خوراکی در راه مدرسه منع کرد ولی می توان آن ها را متقاعد کرد  تا از مصرف مواد مضر برای بدنشان خودداری کنند که این امر می تواند با عرضه غذاهای مناسب بر سر سفره در خانه آغاز شود و در مدرسه ادامه یابد . بهداشت بوفه مدارس ، سلامت فروشندگان بوفه و مواد غذایی موجود در آن موضوعی است که در سلامت دانش آموزان که در واقع مشتریان بوفه ها هستند ، تاثیر زیادی دارد و توجه به آن ، در واقع توجه به سلامت نسل جوان و آینده کشور است .