آموزش قانون زیر نظر اساتید
اساتید خانم رابعه زند و سارا هاشمی
این خدمت توسط شرکت فرهنگی هنری آوای جام جم ارائه می گردد.
آموزش قانون زیر نظر اساتید مجرب
اساتید خانم رابعه زند و سارا هاشمی
برای نواختن ساز، آن را باید روی زانوها، یا روی میز قرار داد.
سیمهای ساز، به تعداد 72=324، به فواصل دیاتونیک کوک میشوند، برای تامین تغییرهای کوچک کافی است جهت کلیدهای کوچکی را که برای هر صدا پس از گوشی کوک تعبیه شده، تغییر دهیم. قانون به مثابة همراهی کنندة آواز کمتر به کار میرود، ولی در شرکت با ارکستر، به همان خوبی عود صدا دهندگی دارد.
فارابی این ساز را هزار سال پیش، به صورت 45 سیمی اختراع و در کتاب خود الموسیقی الکبیر بیان کرده است. صفی الدین آن را نزهه نامیده است. امروزه در سراسر آفریقا و آسیا، ساز قانون از زدة سازهای سنتی و هنری اعراب به شمار میرود. قانون معمولاً توسط مردان (و استثنائاً به وسیلة زنان) اجرا میشود. تکنواز (سولیست) قانون، هر گاه با ارکستر همراهی میشود، در ردیف اول نوازندگان می نیشند و اگر در نقش همراهی با تکسرا اجرا کند، روبروی او قرار میگیرد که در این حالت نقش رهبر تکسرا را ایفا میکند.
قانون سازان مصری را میتوان از صدها سال پیش، یکی از بهترین سازندگان آن معرفی کرد.
از لحاظ دسته بندی سازها قانون جزء سازهای زهی مترابی از آلات (ذرات الاوتار مطلق است و تعداد سیمهای آن در مجموع، از 63 تا 84 متغیر،م و قانون معمول در ترکیه دارای 72 سیم است. سیمها از رودة گوسفند یا نوعی نایلون ساخته شده، که به دور گوشیهایی که وضع ستونی دارند، پیچیده میشوند.م وسیلة نواختن، مضرابی است که توسط انگشتانه به انگشت سبابه میکنند. هر سه سیم قانون هم صدا کوک شده و یک صوت از آنها بر میآید، از این رو از قانون 72 سیمی، تنها میتوان 24 صوت به دست آورد. قانون مصری 78 سیمی و 26 صوتی است.
سطح فوقانی قانون متشکل از پوششی چوبی، به شکل ذوزنقه است که سمنت راست نوازنده، قسمتی کم و بیش باریک آزاد است که به پنج خانة چهار گوش (طی ارتفاع ساز) تقسیم شده، روی آن پوست میکشند. ضلع سمت راست (به طول تقریبی 40 سانتیمتر) قائم به هر دو مبلغ موازی پیش گفته است و ضلع سمت چپ اضلاع موازی را به طور مورب قطع میکند. گاه چهار تکة جداگانه یا یک تکه، روی پوست خرک نصب میشود که به پنج پایه در زیر پوست تکیه میکند. در طرف چپ نوازنده 26 گوشی سه تایی به طور عمودی، و 156 کلید تغییر دهندة کوچک مسی، یا از فلزی دیگر، قرار دارند به این ترتیب، بر روی هر سه سیم هم صدا، 16 کلید، در محلی که سیمها به گوشیها میرسند، مورد استفاده قرار میگیرد. با این کلیدها صدای ساز در هر سه سیم جداگانه، اندکی به دلخواه زیر و بم میشود، اما تنظیم کوک به وسیلة گوشیها صورت میگیرد. هر گاه نوازنده بخواهد در مقامی دیگر بنوازد، با دست چپ کلیدها را بالا یا پایین میبرد و در همین حال با دست راست روی سیمها مینوازد.
نوازندة قانون در حالیکه روی صندلی نشسته است، ساز را در هنگام نوازندگی روی زانوی خود میگذارد (تا 50 سال پیش، ساز خیلی پایینتر از بدن نوازنده قرار میگرفت).
نوازنده دو دست خود را به فاصلة یک اکتاوروی ساز میگذارد و دست چپ اندکی دیرتر از دست راست به سیم زخمه میزند، در این حالت صوتی دو صدایی، و همنام به فاصلة اکتاو از ساز شنیده میشود.
اجزای تشکیل دهندة ساز قانون
1- جعبة ذوزنقه شکل ساخته شده از چوب
2- پرده گردان: کلیدهای کوچک و متحرک که در سمت چپ ساز بعد از شیطانک نصب شده و باعث تغییر صدا میشود.
3- شیطانک
4- محل گرة سیمها
5- سیمها (هر سه سیم با یکدیگر همصدا کوک میشوند).
6- گوشی
7- خرک
8- پایة خرک
9- شبکههای صوتی
10- صفحة رو
11- صفحة زیر
12- ضلع کوچک
13- ضلع بزرگ
14- پوست
15- حلقههای مضراب
16- مضراب
17- کلید کوک
طریقة نشستن: برای نواختن قانون، آن را روی میزی که تا اندازه ای به طرف نوازنه شیب داشته و با وضع نشستن متناسب باشد قرار داده، نوازنده مقابل آن مینشیند به طوری که قاعدة بلند جعبه (که سیمهای ضخیم دارد) در پایین و نزدیک به نوازنده قرار گیرد. میز از صندلی نوازنده کمی بلندتر (و بهتر است زیر آن خالی) باشد، به طوری که درحالت نوازندگی اعضاء بدن به شکل زیر قرار گیرد:
1- ساعد با بازو یک زاویة قائمه تشکیل دهد.
2- پشت، کاملاً صاف باشد و به طرف جلو خم نشود.
3- آرنجها بیرون از بدن قرار نگیرد.
4- دستها روی سیمها تکیه نکند.
5- هر دو دست از شانهها در حالت نواختن آزاد باشد. (به دست فشاری وارد نشود) گاه ممکن است بنا به ضرورت مجبور به قرار دادن قانون بر روی پا باشیم. در این شرایط یک پا را بر روی پای دیگر انداخته و ساز را روی پا قرار میدهیم. حتی میتوان روی زمین (به اصطلاح عامیانه چهار زانو) نشست و ساز را روی پاها قرار داد.
وسیلة نواختن:
عبارت است از دو حلقة فلزی که از جنس نقره، ورشو،برنج و که به طور پهن و مدور (به اندازة بند دوم انگشت نشانه) ساخته شده باشد. مضرابهایی که داخل حلقه قرار میگیرد از شاخ گاو، گوزن، بز کوهی و ساخته شده است. حلقهها را در انگشت نشانه (بند دوم) قرار داده و مضراب را به طرف داخل دست، میان حلقه و انگشت جای میدهیم. اندازة مضراب ساخته شده باید از نوک انگشت نشانه کمی بلندتر باشد و از زیر بند دوم انگشت، پایینتر نیاید.
طریقه مضراب زدن: ابتدا روی یکی از سیمها به وسیلة دست راست یا چپ ضربهای بزنید (موقع مضراب زدن انگشتهای نشانه باید از بند آخر خم شود) به طوری که وقتی مضراب سیم را لمس کرد صدایی که از آن برمیخیزد صاف و شفاف باشد و این در صورتی امکان پذیر است که هر سه سیم هم صدا در یک لحظه و هم زمان به صدا درآیند.
برای انتقال نیرو به مضراب در یادگیری مراحل اولیه، و هنگام مضراب زدن با دست راست و چپ باید انگشتی که مضراب در آن جای دارد انگشت شست را لمس کند. این علم برای قوی شدن انگشت و مضراب موثر است، که باید آن را در تمرینهای اولیه اموخت. در تمرینهای مربوط به مراحل بالاتر که اجرای ساز رفته رفته سریعتر شده و حالتهای گوناگون به آن داده میشود، دیگر نیازی به تماس انگشت نشانه با شست نیست. در هنگام ضمراب زدن انگشت شست زیر انگشت نشانه قرار میگیرد. سایر انگشتان (سه انگشت دیگر) نه باید جمع و نه باز باشد (به حالت برداشتن مدادی که به طور افقی در جایی قرار دارد).
طریقة اجرا: برای نواختن ساز قانون معمولاً دو طریقه به کاربرده میشود:
1- دستها در طرفین: هنگام اجرای ساز، دست راست به موازات پوست قانون (در قسمتی که پوست به چوب میچسبد) و دست چپ در سمت چپ ساز به موازات پرده گردانها و به طور مایل حرکت کند. به این ترتیب دستها در طرفین ساز قرار میگیرند.
وسعت ساز قانون در کشورهای مختلف:
سازقانون در کشورهای مختلف (مانند مصر، ترکیه، ارمنستان و شوروی، ایران و) به اندازة ها و با وسعتهای متفاوت ساخته شده است
این خدمت توسط شرکت فرهنگی هنری آوای جام جم ارائه می گردد.